Een sterk ethos van maatschappelijk verantwoord ondernemen is niet zelden ook goed voor de bedrijfsresultaten. Immers, medewerkers die echt geloven in de milieu- en sociale waarden van hun bedrijf zijn over het algemeen loyaler, meer tevreden over hun werk en in sommige gevallen aantoonbaar productiever dan werknemers die zich niet geïnspireerd voelen door de morele normen van hun werkgever.
Een expliciete bedrijfsdoelstelling om maatschappelijk verantwoord te ondernemen zorgt er bovendien voor dat de werknemers zichzelf moreel voelen deugen- ze doen zó veel goeds, dat ze zich af en toe ook gunnen om te zondigen.
In een recente paper onthullen de economen John A. List en Fatemeh Momeni, beiden verbonden aan de universiteit van Chicago, dat werken voor een maatschappelijk verantwoord bedrijf werknemers onbewust motiveert om zelf minder ethisch te handelen. De studie is gepubliceerd door het National Bureau of Economics Research, en derhalve nog niet op wetenschappelijke merites beoordeeld door andere academici. Om hun theorie te testen, huurden de onderzoekers meer dan 3000 mensen online in om eenvoudig transcriptiewerk uit te voeren. De proefpersonen kregen vooraf 10% van de hun toegezegde vergoeding uitgekeerd, en kregen ook betaald voor opdrachten die zij zelf als ondoenlijk markeerden en dus niet afkregen. Ruime gelegenheid om de boel te flessen dus.
Een deel van de deelnemers werd verteld dat een percentage van hun inkomsten door de opdrachtgever geschonken zou worden aan Unicef. Hoe genereuzer de opdrachtgever, hoe meer bereid bleken de proefpersonen om misbruik te maken van de geboden vrijheid!
Zodra de onderzoekers beloofden 5% van de verdiensten aan een goed doel schonken, steeg het valsspelen met 25%. Zegden ze toe 28% van de verdiensten weg te schenken, dan steeg het aantal cheaters met meer dan 50%. Hoe meer de onderzoekers de nadruk legden op de persoonlijke rol van de proefpersonen in de liefdadigheid, hoe onethischer de werkers zelf bleken te worden. Als de onderzoekers het extra geschonken salaris beschreven als een “persoonlijke gift voor het goede doel van de werknemers”, in plaats van simpelweg een “gift aan het goede doel”, steeg het aandeel valsspelers met 30%.
De oorzaak, zo betogen de onderzoekers, is gelegen in het fenomeen ‘moral self-licensing’: mensen geven zichzelf toestemming, al dan niet bewust, om iets ‘slechts’ te doen, nadat en omdat ze eerder iets ‘goeds’ hebben gedaan. Deze morele carte blanche is te vergelijken met de extra marsreep die lijners zich gunnen na een uurtje sportschool. Een kwalijker voorbeeld is het gedrag van de groep die uitgebreid laat weten een buitenstaander te steunen, zoals de eerste vrouwelijke premier van een land, de eerste zwarte president of de eerste Syrische apothekers, om even later toch andere buitenstaanders te verketteren (“ik kan niet seksistisch / racistisch zijn, kijk maar voor wie of tegen wie ik gestemd heb!”)
Dit onmiskenbaar effect van ‘moral self-licensing’ is niet zo sterk, dat het betekent dat organisaties alle ambities op het terrein van maatschappelijke verantwoordelijkheid maar moeten laten vallen. Meerdere studies hebben immers ook aangetoond, dat mensen eerder onethisch handelen als ze denken dat ze werkzaam zijn binnen een onethische organisatie, en dat ze in die omstandigheid niet of minder betrokkenheid voelen bij hun werk. Managers moeten wel een balans weten te onderhouden tussen de persoonlijke betrokkenheid van werknemers bij de maatschappelijke waarden waar hun organisatie voor staat, en het risico van daaruit voortkomende gutmensch-arrogantie.
